خلاقیت و هنر ایرانی همواره در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته است. طراحی‌های ایرانی - اسلامی به کار رفته در کاشی‌کاری‌ها، منبت‌کاری‌ها و حتی فرش‌ها ستودنی است. به‌گونه‌ای که حتی با گذشت سال‌ها از ایده اولیه، خلق این طرح‌ها هنوز هم زیبا و تحسین برانگیز است. تهیه و تولید فرش چهل تکه یکی از این ایده‌های مبتکرانه است که برای بار اول توسط ایرانیان ارائه شد. اکنون با وجود گذشت ده‌ها سال از خلق اولین فرش کلاژ یا چهل تکه ایرانی، هنوز هم خلق چنین قاب‌های هنری زیبا و چشم‌نواز است.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
- فرش چهل تکه چیست؟
- قدمت هنر کلاژ و تکه دوزی
- طراحی یک دکوراسیون خاطره انگیز
- کدام فرش چهل تکه مناسب تر است
- فرش چهل تکه دستباف
- فرش چهل تکه ماشینی
- مراحل تولید فرش چهل تکه دوزی شده دستباف
- فرش چهل تکه ماشینی بهتر است یا دستباف؟
فرش چهل تکه چیست؟
اگر بخواهیم هنر قالیباف‌های مناطق مختلف ایران را در یک قاب جای دهیم؛ اثر هنری بی‌نظیری خلق می‌شود که به نام فرش چهل تکه یا کلاژ شناخته می‌شود. برای تهیه و تولید این قالی‌ها تکه‌های مختلف فرش با طرح‌ها و سبک‌های مختلف در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد. تکه‌های به‌هم‌دوخته شده در نهایت با استفاده از پارچه یا چرم آستر می‌شود تا طول عمر بیشتری داشته باشد. این فرش باارزش زینتی جلوه‌ای منحصربه‌فرد و سنتی به فضا می‌بخشد.
قدمت هنر کلاژ و تکه دوزی
کلاژ واژه‌ای فرانسوی به معنای تکه چسبانی است. در هنر کلاژ قطعات مختلفی از کاغذ، روزنامه، پارچه و یا هر چیز دیگر به شیوه‌ای خلاقانه در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد و به خلق یک اثر هنری جدید می‌انجامد. اسناد و مدارک تاریخی حاکی از آن است که کلاژ برای اولین‌بار ۲ هزار سال قبل از میلاد مسیح و در چین مورداستفاده قرار گرفت. در زمان حکومت سلجوقیان هنر کلاژ وارد سرزمین ایران شد. جلوه‌های این هنر در قالب خاتم کاری و لندره دوزی در میان هنرمندان رواج یافت. تا در نهایت به صورت انواع لباس‌ها و لحاف‌های بزرگ چهل تکه به تمام خانه‌های ایرانی وارد شد. اما استفاده از هنر کلاژ در تولید فرش دستبافت و ماشینی ایده خلاقانه‌ای بود که در سالهای اخیر مطرح شد و به سرعت مورد توجه جهانیان قرار گرفت و سبب تحسین هنر فرش‌بافی ایرانی در سراسر جهان شد.
طراحی یک دکوراسیون خاطره‌انگیز
اگر به دنبال طراحی یک دکوراسیون زیبا و چشم‌نواز هستید که هم المان‌های سنتی داشته باشد و هم ظاهری مدرن و امروزی ارائه دهد؛ بهره‌گیری از فرش چهل تکه می‌تواند ایده بسیار خوبی باشد. قطعات مختلف این فرش داستان‌های مختلفی در دل خود دارد و هر یک سرگذشت متفاوتی دارد؛ اما در نهایت همه در کنار هم به‌صورت یک مجموعه یکپارچه زیبایی را به منازل شما هدیه خواهند کرد. این فرش‌ها با طرح‌ها و رنگ‌های مختلفی در بازار وجود دارند؛ به‌گونه‌ای که تمامی سلایق را پوشش می‌دهند و با هر محیطی ست میشوند.
کدام فرش چهل تکه مناسب‌تر است
هر تکه از پازل فرش چهل تکه دوزی شده می‌تواند با قسمت دیگر متفاوت باشد. این تفاوت شامل طرح، رنگ، جنس متریال مورد استفاده و نوع بافت می‌شود. توصیه می‌شود که از فرش‌های با تراکم بالای ۱۰۰۰ شانه برای تهیه فرش چهل تکه استفاده شود. چراکه هنگام دوخت قطعات مختلف به یکدیگر مقداری از تراکم کم می‌شود و خواب فرش کمتر می‌شود. علاوه بر آن هنگام خرید فرش کلاژ دقت کنید تا همه بخش‌ها تراکم یکسان داشته باشند. بدین ترتیب هنگام راه‌رفتن بر روی فرش حس خوشایندی ایجاد می‌شود. در ادامه این مقاله به تفاوت فرش چهل تکه دستبافت و ماشینی می‌پردازیم.
فرش چهل تکه دستبافت
به‌طورکلی برای تهیه فرش‌های دستبافت از الیاف طبیعی استفاده می‌شود. این الیاف معمولاً از پشم تولید میشوند، لذا آسیبی به سلامت جسمی نخواهند زد. علاوه بر آن پرزهای تولید شده در فرش دستبافت بسیار کمتر است و به دستگاه تنفسی آسیب نمی‌زند. به طور معمول قطعات مختلف فرش چهل تکه دستبافت توسط هنرمندان در اصفهان، کاشان، تبریز و قم تولید می‌شود. این قطعات در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و مجموعه نفیسی ایجاد می‌کنند که سال‌ها داری ارزش و اعتبار است. تهیه و تولید این دسته از فرش‌های چهل تکه دستباف برای صادرات ایده‌ای بسیار بکر و پول‌ساز است؛ چراکه اروپایی‌ها علاقه بسیار زیادی به خرید این قالی‌های منحصربه‌فرد نشان می‌دهند.
گاهی برای تولید فرش چهل تکه دوزی شده از فرش‌های دستبافت قدیمی استفاده می‌شود. این روش ایده بسیار خوبی برای حفظ هنر دستی اصیل ایرانی است. علاوه‌برآن مجموعه‌ای ارزشمند و تاریخی به وجود می‌آید که می‌تواند تا سال‌ها بعد نیز نمایانگر مهارت ایرانیان در طراحی و به تصویر کشیدن نقوش مختلف باشد.
فرش چهل تکه ماشینی
بافندگان فرش ماشینی نیز از تولید فرش کلاژ ایرانی بسیار استقبال کرده‌اند. به همین دلیل نقوش زیبا و منحصربه‌فردی را در قالب رنگ‌های مختلف و به‌صورت فرش کلاژ روانه بازار نمودند. تنوع رنگ در فرش‌های ماشینی بسیار بیشتر از فرش‌های دستبافت است. به همین دلیل می‌توان از آن در اتاق‌خواب، پذیرایی و حتی آشپزخانه نیز استفاده کرد.
برای تولید فرش‌های ماشینی از انواع نخ اکرولیک مرغوب و همچنین کلاریس (ابریشم مصنوعی) استفاده می‌شود. ماشین‌های مخصوص بافت، فرش را پرداخت می‌کنند تا میزان پرزدهی کمتر شود و کیفیت فرش افزایش یابد. در تهیه کلاژ ماشینی نیز قطعات مختلف به‌صورت جداگانه بافته می‌شود و سپس به‌صورت دستی در کنار هم قرار می‌گیرد و با چرم یا پارچه آستردوزی می‌شود.
مراحل تولید فرش چهل تکه دوزی شده دستباف
- مرحله اول:
در ابتدا قطعات مختلف فرش از اقصا نقاط ایران جمع‌آوری می‌شود. این کار ممکن است مدت‌زمان زیادی طول بکشد. چراکه پروسه یافتن فرش‌های با کیفیت مطلوب و هماهنگ با یکدیگر قدر دشوار است.
- مرحله دوم:
فرش‌های دستبافت جمع‌آوری‌شده باید با احتیاط شسته شوند تا رنگ آنها آسیب نبیند یا در هم ادغام نشود. این مرحله توسط افراد ماهر و با استفاده از شوینده‌های مخصوص انجام می‌پذیرد.
- مرحله سوم:
اگر از فرش‌های کهنه استفاده شود ممکن است سلامت رنگ فرش در برخی قسمت‌ها از بین رفته باشد؛ بنابراین فرش‌ها به کارگاه رنگرزی فرستاده میشوند تا رنگ آنها اصلاح شود. همچنین قطعات برش خورده فرش در این مرحله به رنگ های مختلف رنگ رزی میشوند.
- مرحله چهارم:
در این مرحله قطعات مختلف فرش‌ها در شکل های مختلف برش میخورند و قطعاتی که با یکدیگر هماهنگ هستند با توجه به طراحی فرش چهار خانه در کنار هم دوخته شده و مجموعه ای زیبا و متفاوت به وجود می‌آورند. در نهایت پشت فرش ها با استفاده از پارچه یا چرم آستر می شوند تا استحکام کار چند برابر شده و از سر خوردن فرش ها نیز جلوگیری شود.
لازم به ذکر است این نوع از فرش‌های کلاژ قیمت و ارزش هنری بسیار بالایی دارند.
فرش چهل تکه ماشینی بهتر است یا دستبافت؟
باتوجه‌به توضیحات ارائه شده زیبایی فرش چهل تکه امری ثابت و انکارناپذیر است. اما خرید فرش مناسب نیز موضوعی مهم و قابل توجه است. نکته اینکه هنگام خرید فرش اعم از چهل تکه، ریز ماهی یا هر نوع فرش دیگر باید به میزان بودجه در دسترس آن توجه کرد. به‌طورکلی قیمت فرش‌های ماشینی نسبت به فرش‌های دستبافت مناسب‌تر است؛ لذا خرید فرش چهل تکه ماشینی برای تمام اقشار جامعه مقدور است. اما فرش دستبافت در حقیقت یک اثر هنری ارزشمند است. متأسفانه ارزش فرش دستبافت ایرانی در داخل کشور هنوز شناخته شده نیست؛ اما اروپاییان و آمریکاییان اهمیت زیادی برای این اثر هنری قائل هستند. آنها معتقدند فرش دستبافت ایرانی را باید مانند شعری زیبا خواند و مانند یک اثر هنری ستود؛ بنابراین خرید فرش چهل تکه دستبافت نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت نیز هست.
سخن نهایی
پاسداری از هنرهای اصیل این مرزوبوم وظیفه ملی هر ایرانی است؛ بنابراین با معرفی هنر فرش‌بافی و خلاقیت‌های رخ‌داده در این زمینه گامی بلند برای حفظ این هنر قدیمی برداشته‌ایم. امید است با استقبال هم‌وطنان و هنردوستان از انواع فرش کلاژ به‌زودی این هنر در عرصه جهانی به‌عنوان نمادی ملی به ثبت برسد.
خبر بعدی
خبر قبلی
شما هم می‌توانید در مورد این خبر نظر بدهید
افزودن نظر جدید